Στον 2ο-1ο αιώνα π.Χ. χρονολογείται το μνημείο της Αμφίπολης

Πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος από την ανακοίνωση των σπουδαίων ευρημάτων στην Αμφίπολη και του αρχαιολογικού πυροτεχνήματος που επί μήνες παρακολουθούσε η ελληνική κοινή γνώμη από τα τηλεοπτικά κανάλια, τα επιστημονικά δεδομένα που προκύπτουν από την ανασκαφική έρευνα έρχονται να ανατρέψουν τη χρονολόγηση του μνημείου. Ο τάφος της Αμφίπολης όχι μόνο δεν έκρυβε τον διάσημο νεκρό μακεδονικής βασιλικής οικογένειας που ονειρευόταν η προηγούμενη κυβέρνηση, αλλά το μνημείο δεν ανήκει καν στους μακεδονικούς χρόνους. Αντιθέτως, η χρονολόγησή του διολισθαίνει από τον 4ο π.Χ αιώνα στους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους, δηλαδή το β' μισό του 2ου-1ου αι. π.Χ. όπως, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της "Αυγής", δείχνει η έκθεση αυτοψίας που πραγματοποίησαν έγκριτοι αρχαιολόγοι με πολυετή ανασκαφική εμπειρία στη Μακεδονία.
Η έκθεση, όπως ανέφερε ο αν. υπουργός Νίκος Ξυδάκης απαντώντας στην ερώτηση "σχετικά με την επικοινωνιακή και επιστημονική μεθόδευση της ανασκαφής της Αμφίπολης", που κατέθεσε στις 12 Ιουνίου στη Βουλή ο βουλευτής των ΑΝ.ΕΛΛ. Δημήτρης Καμμένος, προέκυψε "μετά την αυτοψία στον αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο της Αμφίπολης, που πραγματοποίησε στις 30 Μαϊου κλιμάκιο του υπουργείου Πολιτισμού, αποτελούμενο διευθυντές αρχαιολόγους και πανεπιστημιακό μηχανικό μαζί με την αν. γενική γραμματέα και την ανασκαφέα προκειμένου να εκτιμηθούν η κατάσταση του μνημείου, οι ανάγκες στήριξης και συντήρησης καθώς και η κεραμική μαζί με άλλα κινητά ευρήματα της ανασκαφής που φυλάσσονται στο Μουσείο".
Σε αντίθεση με την ανασκαφέα αλλά και την προηγούμενη ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού, που στις δημόσιες ανακοινώσεις τους εμφανίζονταν πολύ φειδωλοί ως προς το θέμα της κεραμικής και των κινητών ευρημάτων της ανασκαφής, η αυτοψία φαίνεται αρκετά εύγλωττη. Σύμφωνα με πληροφορίες της "Αυγής", στο Μουσείο της Αμφίπολης φυλάσσεται κεραμική από διάφορα σημεία του εσωτερικού του μνημείου που χρονολογείται μεταξύ του δεύτερου μισού του 2ου αι. π.Χ. ή στις αρχές του 1ου π.Χ. αιώνα. Στην ίδια περίοδο χρονολογούνται επίσης και οι ζωγραφικές παραστάσεις των μαρμάρινων επιστυλίων που βρέθηκαν στον δεύτερο χώρο του μνημείου, οι οποίες πρέπει να καθαριστούν άμεσα και να συντηρηθούν.
Όμως και οι Καρυάτιδες και οι Σφίγγες, αλλά και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, με βάση τα στιλιστικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τους, τοποθετούνται στην ίδια περίοδο χρονολόγησης με την κεραμική. Αντίστοιχες επισημάνσεις είχαν γίνει από επιστήμονες και κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, ειδικά μετά την αποκάλυψη των Καρυάτιδων, όμως η τότε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού και μερίδα του Τύπου επέλεξε να επιτεθεί σφόδρα σε όποιον επιστήμονα τολμούσε να εκφράσει διαφορετική άποψη για τη χρονολόγηση.
Όσο για το ψηφιδωτό στο δάπεδο του προθαλάμου, που αναπαριστά την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα και παραπέμπει στη γνωστή τοιχογραφία του βασιλικού νεκροταφείου των Αιγών αποδίδεται σε αντιγραφή αυτής αλλά και άλλων μεταγενέστερων αποτυπώσεων του θέματος, ανάλογων με αυτή που υπάρχει σε ταφικό μνημείο της Ρώμης. Η πολυχρωμία του ψηφιδωτού αλλά και στοιχεία της θεματικής απεικόνισής του, τοποθετούν τη χρονολόγηση, και σ' αυτή την περίπτωση, μεταξύ 2ου και 1ου αιώνα π.Χ. Όλα αυτά τα στοιχεία συνδέουν το μνημείο με τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια και όχι με την παράδοση των μακεδονικών τάφων, σε αντίθεση με την ανασκαφέα κ. Κατερίνα Περιστέρη, η οποία τοποθετεί χρονολογικά την αρχική κατασκευή του μνημείου στα τέλη του 4ου αι. π.Χ.
Επιπλέον, φαίνεται ότι το μνημείο είναι πιθανό να μην έχει κατασκευαστεί σε μία οικοδομική φάση. Παράλληλα, η έλλειψη ανασκαφικού "μάρτυρα", δηλαδή στρωματογραφικής τομής που δείχνει τις διαφορετικές ιστορικές φάσεις, δυσχεραίνει την εξαγωγή ασφαλών επιστημονικών συμπερασμάτων, ενώ επιπρόσθετο πρόβλημα αποτελεί η εκτεταμένη χρήση εκσκαφικών μηχανημάτων για την απομάκρυνση της επίχωσης του μνημείου μέχρι, σχεδόν, την οροφή του.
Από την περίοδο ακόμα που ήταν σε εξέλιξη η online αναμετάδοση της ανασκαφής είχαν διατυπωθεί δημόσια από την επιστημονική κοινότητα αντιρρήσεις για τη χρήση εκσκαφικών μηχανημάτων για την αποχωμάτωση του λόφου, εγείροντας ζητήματα στατικότητας του μνημείου και μεθοδολογίας της ανασκαφικής έρευνας. Μήπως γι' αυτό, για την αποτροπή του κινδύνου κατάρρευσης, χρησιμοποιήθηκε τόσο πυκνή διάταξη μεταλλικών υποστυλωμάτων από την ανασκαφική ομάδα, όπως δείχνουν οι ελάχιστες φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν;
Βεβαίως, πολλά από τα σημερινά προβλήματα και τους κινδύνους για το μνημείο θα είχαν αποφευχθεί όπως από την αρχή της ανασκαφής αρκετοί επιστήμονες είχαν επισημάνει, αν η ανασκαφή ακολουθούσε την επιστημονική μεθοδολογία και δεν είχε τοποθετηθεί το τηλεοπτικό χρονόμετρο στον κρόταφο της ανασκαφικής ομάδας. Όπως άλλωστε επισήμανε ο αν. υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης στην απάντησή του προς τον βουλευτή των ΑΝ.ΕΛΛ. Δημήτρη Καμμένο, "όλα τα σχετικά με την ανασκαφή, που αφορούν τόσο τους χρόνους και την μεθοδολογία που ακολουθήθηκε όσο και την επικοινωνιακή αντιμετώπισή της, έχουν σε μεγάλο βαθμό αποδοθεί στην κρίση της επιστημονικής κοινότητας και της κοινωνίας".
Με ενδιαφέρον, βέβαια, αναμένεται η επιστημονική ανακοίνωση της κ. Κατερίνας Περιστέρη για την ανασκαφή και το μνημείο, στους επόμενους μήνες, όπως προβλέπει ο αρχαιολογικός νόμος. Η ανασκαφέας θα κληθεί να τεκμηριώσει την άποψή της για τη χρονολόγηση και να δώσει στην επιστημονική κοινότητα και στο ευρύ κοινό τα σχέδια του μνημείου, φωτογραφίες από την ανασκαφή του μνημείου και κατάλογο ευρημάτων. Ο επιστημονικός διάλογος που θα αναπτυχθεί στη συνέχεια θα φωτίσει πτυχές της ιστορίας του μνημείου και αναμένεται να προκαλέσει διεθνές ενδιαφέρον, επιθυμητό και για το σπουδαίο μνημείο, και για τον ελληνικό πολιτισμό.
Ωστόσο, φαίνεται πως για να καταστεί ευρέως προσβάσιμο το μνημείο στο κοινό θα απαιτηθεί πολύς χρόνος και αρκετά κονδύλια, τα οποία δεν μπορούν να προϋπολογιστούν έως ότου ολοκληρωθούν οι σχετικές μελέτες στερέωσης, αποκατάστασης και ανάδειξής του. Κι ενώ εντατικοποιείται η ολοκλήρωση των απαραίτητων επιστημονικών και τεχνικών μελετών ώστε να ξεκινήσουν άμεσα οι εργασίες, τα έργα για τη συγκράτηση των πρανών του λόφου Καστά και τα αποστραγγιστικά έργα, αναμένεται να ξεκινήσουν αμέσως μετά τις εγκρίσεις από το ΚΑΣ στις αρχές Σεπτεμβρίου. Οι μελέτες που εκπονούνται για την υποστύλωση του τάφου και την εξασφάλιση της ευστάθειάς του καθώς και η τοποθέτηση, μέσα στις επόμενες εβδομάδες, του δικτύου ενόργανης παρακολούθησης των μικρομετακινήσεων από δυναμικά φαινόμενα εντός του μνημείου υπολογίζεται να κοστίσουν μερικές χιλιάδες ευρώ, κονδύλια που έχει εξασφαλίσει το υπουργείο. Απαιτούνται ωστόσο ακόμα πολλά, κυρίως υπομονή και επιμονή, τόσο από τους άμεσα εμπλεκόμενους όσο και από τους πολίτες.
Η 12η Αυγούστου του 2014, αναμφίβολα, είναι μια ημέρα που δεν θέλουν να θυμούνται οι εμπνευστές της επιχείρησης χειραγώγησης που οργανώθηκε σε βάρος της ανασκαφής της Αμφίπολης, της επιστημονική έρευνας και της ελληνικής κοινωνίας. Ωστόσο, καθώς την Παρασκευή συμπληρώνεται ένας χρόνος από τότε, οφείλει να είναι μια μέρα την οποία θα θυμάται για χρόνια και η ελληνική κοινωνία, και το πολιτικό προσωπικό, και οι δημοσιογράφοι, και η επιστημονική κοινότητα, που, κακά τα ψέματα, δεν μπόρεσαν, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, να αντισταθούν σθεναρά, να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να υπερασπιστούν το μέγεθος του σημαντικού αυτού μνημείου.